Polish “imaginary”: Norwid’s reading of Anhelli

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, jak Cyprian Norwid rozumiał poemat Juliusza Słowackiego pt. Anhelli (1838). Norwidowska interpretacja Anhellego, którą przedstawił w swoich wykładach O Juliuszu Słowackim (1961) znacznie różniła się od poprzednich. Przed Norwidem krytycy Anhellego podziwiali jego warstwę estetyczną i doceniali wątki dokumentalne, choć nie potrafili zaakceptować jego skrajnie pesymistycznego przekazu. Natomiast Norwid zinterpretował poemat jako alegoryczne odzwierciedlenie tego, co Charles Taylor nazwałby polskim imaginarium społecznym. Podkreślając rolę metaforycznego znaczenia najważniejszych motywów w świecie przedstawionym utworu (zwłaszcza motywu Sybiru jako „bieguna ujemnego” polskiej cywilizacji, a także kreacji bohaterów jako reprezentantów określonych postaw ideowych), Norwid zinterpretował wiersz Słowackiego jako alegorię głębokiego kryzysu polskiej świadomości zbiorowej oraz obraz rozpadu społeczności narodowej. W ten sposób refleksja Norwida na temat Anhellego umożliwiła mu dokonanie krytycznej oceny charakterystycznych cech dziewiętnastowiecznej kultury polskiej i mentalności ówczesnych emigrantów.The aim of the article is to answer the question how Cyprian Norwid understood Juliusz Słowacki’s poem entitled Anhelli (1838). Norwid’s interpretation of Anhelli, which was put forward in his lectures O Juliuszu Słowackim (1961), was significantly different from the previous ones. Before Norwid, the critics of Anhelli admired its aesthetic layer and appreciated the documentary motifs, but could not make sense of its extremely pessimistic message. Norwid, however, interpreted Anhelli as an allegorical reflection of what Charles Taylor would have called the Polish social imaginary. Emphasising the role of the metaphorical meaning of a few motifs in the world presented (especially the one of Siberia as the „negative pole” of the Polish civilisation and the picture of characters as supporters of particular ethical views), Norwid interpreted Słowacki’s poem as an allegory of a grave crisis of the Polish collective consciousness as well as a picture of the decay of the national community. In this way, Norwid’s reflection on Anhelli gave him the opportunity to criticise the qualities of the 19th-century Polish culture and the mentality of the then emigrants